در شرایطی که تغییرات اقلیمی و بحران آب به چالشی جدی برای کشاورزی کشور تبدیل شده است، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با تمرکز بر اصلاح ارقام گندم مقاوم به خشکی و اجرای طرح‌های تغذیه بهینه، گام‌های موثری در مسیر ارتقای بهره‌وری و تضمین امنیت غذایی ایران برداشته است.

به گزارش ایرنا، براساس تحلیل‌های انجام شده در سال ۱۴۰۴ محورهای اصلی مقالات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان که به صورت نمودار مشخص شده نشان می‌دهد موضوع «گندم » و «تغذیه»، دغدغه اصلی محققان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان بوده است، موضوعی که به سیاست‌گذاران پژوهشی کمک می‌کند تا برای سال‌های آتی برنامه‌ریزی هدفمندتری انجام دهند.

اکنون در شرایطی هستیم که تغییرات اقلیمی، محدودیت منابع آب و بحران‌های جهانی غذایی، نگرانی‌ها درباره امنیت غذایی را افزایش داده و تولید گندم و تغذیه صحیح آن در صدر اولویت‌های تحقیقاتی کشور قرار گرفته است. مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با تمرکز بر ارقام مقاوم به خشکی و تغذیه بهینه گندم، تلاش می‌کند هم بهره‌وری محصول را افزایش دهد و هم امنیت غذایی استان و کشور را تضمین کند.

محورهای اصلی تحقیقات، وضعیت تولید گندم، برنامه‌های آموزشی، فناوری‌های نوین و چشم‌انداز آینده مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان از موضوع‌هایی است که خبرنگار ایرنا در گفت وگو با مسعود ترابی رییس مرکز تحقیقات اصفهان آن را بررسی می‌کند.

ایرنا: چرا گندم و تغذیه آن در اولویت تحقیقات مرکز قرار گرفته است؟

گندم راهبردی‌ترین (استراتژیک‌ترین) محصول کشور بوده و بخش عمده‌ای از امنیت غذایی کشور به تولید آن وابسته است.

در کشورهای خاورمیانه و به‌ویژه ایران، نان غذای غالب مردم است و بنابراین تامین مایحتاج گندم و نان، به ویژه در شرایط بحران‌های جهانی مانند جنگ اوکراین، اهمیت بسیار بالایی دارد و جزو پدافندهای غیرعامل محسوب می‌شود که باید به آن توجه جدی داشت. در این راستا، تمرکز ما هم بر اصلاح ارقام گندم و هم بر تغذیه بهینه آن است.

در این میان و به دلیل شرایط فلات مرکزی ایران و تنوع اقلیمی استان‌ها، بزرگ‌ترین چالش ما خاک‌های قلیایی است. این خاک‌ها به‌طور معمول کمبود عناصر غذایی دارند. تغذیه بهینه و صحیح بین ۳۰ تا ۴۰ درصد بر افزایش عملکرد گندم تاثیر می‌گذارد. به عبارتی، در کنار اگر ارقام اصلاح شده که نقش مهمی در تولید دارند، تغذیه مناسب نیز می‌تواند به همان اندازه تعیین کننده باشد.

ایرنا: وضعیت تولید گندم در استان اصفهان چگونه است؟

وضعیت تولید گندم استان نسبت به سایر استان‌ها خوب است اما ناترازی‌های آبی و رهاسازی نامناسب آب، به ویژه پس از عید سال ۱۴۰۴، ضربه جدی به تولید گندم شهرستان اصفهان، شرق استان و سایر مناطق وابسته به منابع آبی داشت و باعث کاهش عملکرد شد.

با این حال، کشاورزان اصفهانی به دلیل تجربه و مهارت بالای خود، عملکرد بهتری دارند و متوسط عملکرد در شرایط مناسب گاهی به حدود ۸ تا ۹ تن در هکتار می‌رسد در حالی که متوسط استان حدود ۴.۵ تا ۵ تن است که همین هم نسبت به سایر استان‌ها وضعیت بهتری است. اما پایداری تولید نیز به بارندگی و مدیریت منابع آب بستگی دارد، افسوس که مدیریت آب در اختیار وزارت جهاد کشاورزی نیست و وزارت نیرو مسوول آن است و گاهی ناهماهنگی‌ها در مدیریت آب تاثیر قابل توجهی بر عملکرد تصادفی مزارع دارد.

ایرنا: تغییرات اقلیمی چه تاثیری بر تحقیقات شما داشته است؟

تغییرات اقلیمی و محدودیت منابع آب، ما را به سمت اصلاح ارقامی سوق داده که مقاومت بیشتری در برابر خشکی داشته باشند.

در حال حاضر ارقامی در دست معرفی هستند که زود رس یا «پیشرس» بوده و حتی اگر در آبیاری‌های آخر فصل با مشکل مواجه شوند، باز هم عملکرد پایداری دارند.

اکنون تمرکز تحقیقات مرکز تحقیقات کشاورزی استان اصفهان بر ارقامی است که بتوانند خشکی‌های آخر فصل را تحمل کنند و بدون کاهش عملکرد با خاک‌های شور و آب‌های کم کیفیت سازگار باشند یا به عبارت دیگر، هدف ما تولید گندمی مقاوم به کم‌آبی است که عملکرد متناسب و پایدار داشته باشد.

ایرنا : سابقه و محورهای تحقیقاتی گندم در مرکز چگونه بوده است؟
بحث تحقیق روی گندم در مرکز ما محدود به سال‌های اخیر نیست و سابقه‌ای طولانی دارد و از دیرباز و حداقل در سه تا چهار دهه گذشته، تحقیقات گندم در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان یک اولویت جدی بوده است. محققان ما به صورت تخصصی روی این موضوع کار می‌کنند و سالیانه نقش بسیار مهمی در معرفی ارقام جدید از جمله ارقام زودرس . ارقام مقاوم به خشکی آخر فصل دارند.

در مورد تغذیه نیر ما سالیانه حداقل ۱۰ طرح تغذیه‌ای داریم که از سوی تهران و یا توسط بخش خاک استان هدایت می شود و تاثیر خوبی بر عملکرد داشته است.

ایرنا : آیا ارقام جدید گندم متناسب با اقلیم اصفهان معرفی شده است؟

بله، هر سال ارقامی که مناسب اقلیم اصفهان باشند، مورد بررسی و معرفی قرار می‌گیرند.

به طور کلی، بخشی از برنامه‌های «به نژادی» ملی در اصفهان اجرا می‌شود که هدف آن ارزیابی سازگاری ارقام مقاوم به خشکی و مقاوم به شوری است. سالانه ارقامی از موسسات تحقیقات بین‌المللی مانند سیمیت، ایکاردا و دیگر مراکز بین‌المللی دریافت، در استان اصفهان مورد آزمایش و تست قرار گرفته و آن‌هایی که با اقلیم استان سازگار هستند، انتخاب می‌شوند.

ایرنا: تمرکز تحقیقات بر تغذیه گندم تا چه حد با سلامت انسان مرتبط است؟

تمرکز اصلی ما تاکنون بیشتر بر عملکرد کمی و کیفی گندم بوده است، نه به‌طور مستقیم بر سلامت انسان. اما وقتی گندمی با ژنتیک خوب تولید می‌کنیم و تغذیه مناسبی دارد، به‌طور طبیعی محصول قوی و غنی است اما هدف اولیه ما تامین امنیت غذایی و افزایش تولید بوده است.

با این حال، اگر دانشگاه علوم پزشکی و بخش تغذیه آماده همکاری باشند ما نیز آمادگی داریم تا روی غنی‌سازی زیستی گندم کار کنیم، غنی‌سازی زیستی به معنای استفاده از کودهای خاص برای بهبود محتوای کیفی گندم است که می‌تواند نقش مهمی در سلامت انسان داشته باشد.

من همین جا اعلام می‌کنم که اگر دانشگاه علوم پزشکی همکاری کند، می‌توانیم پروژه‌های مشترک در این زمینه داشته باشیم اما تا کنون تمرکز ما بر افزایش عملکرد و کیفیت خود گندم بوده است.

ایرنا: برنامه‌های آموزشی مرکز برای کشاورزان چیست؟

سالیانه معاونت آموزش مرکز، برنامه‌های گسترده‌ای برای آموزش بهره‌برداران و کشاورزان اجرا می‌کند و این برنامه‌ها شامل موضوعاتی مانند تغذیه گندم، مبارزه با آفات و بیماری‌ها و استفاده از ارقام جدید است و به صورت برنامه‌ریزی شده هر سال تکرار می‌شود.

تعداد نفر- ساعت آموزش در این حوزه بسیار بالاست و آموزش‌ها به طور مستمر ادامه خواهد داشت.

علاوه بر این، مرکز تحقیقات به بخش ترویج سازمان جهاد کشاورزی نیز کمک می‌کند و تمامی اساتیدی که در این حوزه فعالیت دارند، برای ترویج دانش و تجربه خود در اختیار سازمان قرار می‌گیرند. سالیانه محتواهای آموزشی متنوعی مانند بروشور، نشریه‌های ترویجی و کتاب مبانی یا (هندبوک) در حوزه‌های تغذیه گندم به نژادی و مبارزه با آفات و بیماری‌ها توسط مرکز تولید می‌شود و در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.

ایرنا: نقش فناوری نو و کشاورزی هوشمند در تحقیقات شما چیست؟

میز هوش مصنوعی بخش کشاورزی به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان واگذار شده و ما فعالیت‌های جدی و فراگیری در زمینه استفاده از هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف کشاورزی داریم.

یکی از برنامه‌های مهم ما، شناسایی کمبود عناصر غذایی در مزارع گندم است و همکاران ما در حال تدوین نرم‌افزارهایی هستند که کشاورزان بتوانند از طریق نرم‌افزار کاربردی تلفن همراه، وضعیت تغذیه مزارع خود را تشخیص دهند.

این برنامه‌ها نه تنها در حوزه تغذیه گندم بلکه در شناسایی بیماری‌ها نیز کاربرد دارد و پیش‌بینی می‌کنیم طی یک سال آینده در دسترس کشاورزان قرار گیرند تا بتوانند با استفاده از فناوری نو، بهره‌وری و سلامت مزارع خود را بهبود بخشند.

ایرنا: تعامل مرکز با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان چگونه است؟

در خصوص دانشگاه‌ها، افسوس که تعاملات جدی وجود ندارد و بیشتر محدود به پایان‌نامه‌هایی است که در همکاری با مرکز تحقیقات انجام می‌شوند اما در زمینه شرکت‌های دانش‌بنیان، وضعیت به‌طور کامل متفاوت است.

مرکز رشد کشاورزی اصفهان که زیر نظر شهرک علمی و تحقیقاتی و مرکز تحقیقات قرار دارد، میزبان شرکت‌های فعال در تولید کودهای نوین، کودهای نانو و کودهایی با قابلیت محلول پاشی است و در این حوزه فعالیت‌های جدی و گسترده‌ای انجام شده و بسیاری از این شرکت‌ها مستقر هستند.

اخیراً برنامه‌ریزی شده که شرکت‌هایی که به محصول نهایی رسیده‌اند، محصولات خود را برای بهره برداران معرفی و ترویج کنند و در امر ترویج و آموزش کشاورزان با بخش کشاورزی همکاری داشته باشند.

ایرنا: مهم‌ترین دستاوردهای مرکز در حوزه تغذیه گندم چیست؟

مهم‌ترین دستاورد مرکز تحقیقات در حوزه تغذیه گندم این است که از حدود یک دهه گذشته، تغذیه تکمیلی گندم را در برنامه‌های کاری خود قرار داده‌ایم. این برنامه‌ها به صورت ملی و منطقه‌ای اجرا می‌شوند و هر ساله فرمول‌ها و برنامه‌های تغذیه‌ای مختلف، متناسب با دوره‌های فنولوژیکی گیاه گندم، مورد آزمایش و ارزیابی قرار می‌گیرند.

در حال حاضر توصیه جدی ما استفاده از تکنیک محلول پاشی است، زیرا در شرایط کمبود آب، این روش می‌تواند به افزایش عملکرد گندم کمک قابل توجهی کند و ما فرمول‌های بسیار دقیق و کاربردی در تغذیه تکمیلی و تغذیه تکوینی گندم داریم که تاثیر فوق‌العاده‌ای بر افزایش عملکرد محصول دارند.

ایرنا: چالش‌های عمده در حوزه تغذیه گندم چیست و مرکز چه برنامه‌های برای مقابله با آن دارد؟

امروز با توجه به بحران آب، چالش‌های اصلی در تغذیه گندم مربوط به کمبود منابع آبی است.

برای مقابله با این مشکل، تمرکز ما بر تغذیه‌های تکمیلی است که بیشتر مبتنی بر محلول پاشی، استفاده از کودهای نانو و ریزمغذی‌ها است. این روش‌ها تاثیر قابل توجهی بر کمیت و کیفیت گندم به ویژه در خاک‌های قلیایی که در کشور فراوان هم یافت می‌شود، دارد.

علاوه بر تغذیه، برنامه‌های به نژادی نیز در دستور کار ما قرار دارد و ارقامی که مقاومت بالایی به خشکی‌های آخر فصل دارند، می‌توانند با آب‌های کم کیفیت، شور و لب‌شور نیز عملکرد مناسبی داشته باشند.

هدف ما این است که با مصرف کمتر آب و بدون افزایش سطح زیر کشت، بهره‌وری و تولید محصول در واحد سطح را افزایش دهیم.

ایرنا: چشم‌انداز سال آینده مرکز تحقیقات در حوزه امنیت غذایی و کشاورزی چیست؟

اولویت ما در سال‌های آینده، توسعه بر اساس توانایی بوم شناسی « اکولوژیک» است. موضوعی که طی چند دهه گذشته کمتر به آن توجه شده و به اشتباه تلاش کردیم بدون در نظر گرفتن آورد آبی کشور در حوزه آب‌های سطحی و زیرزمینی، بیشترین سطح زیر کشت را داشته باشیم، این رویکرد باعث بارگذاری شدید بر منابع آب شده است.

اکنون باید به سمت بهره‌وری آب حرکت کنیم و بهره‌وری آب تنها یک مفهوم کلی نیست و شامل اقدامات متعددی می‌شود که یکی از مهم‌ترین این اقدامات، توسعه کشت‌های حفاظت شده مانند گلخانه‌هاست که هم از نظر اقتصادی و هم تأمین امنیت غذایی به ازای هر واحد آب مصرفی، بیشترین تولید را داشته باشند.

متاسفانه شاخص بهره‌وری آب در کشور همچنان پایین است؛ به طوری‌که در ازای مصرف هر متر مکعب آب، کمتر از یک کیلوگرم گندم تولید می‌شود، در حالی که میانگین جهانی حدود ۱.۸ کیلوگرم است و در کشوری نظیر ایران که دسترسی به منابع آبی محدود است، برای بهره‌وری مناسب این عدد دست‌کم به ۲ کیلوگرم برسد.

برای جبران این عقب‌ماندگی، لازم است اقدامات اساسی در زمینه تقویت منابع آب زیرزمینی، تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها و احیای سفره‌های آب انجام شود. همچنین، به عنوان کشوری خشک و فراخشک، باید الگوی کشت خود را به سمت کشت‌های زمستانه تغییر دهیم تا از تبخیر گسترده آب در تابستان جلوگیری شود.

در یک کلام، آینده کشاورزی کشور در گرو حرکت به سمت کشاورزی دانش‌بنیان است؛ یعنی استفاده از علم، فناوری و توسعه علوم نوین در بخش کشاورزی و افزایش ضریب نفوذ دانش در میان کشاورزان و بهره‌برداران. تنها در این صورت است که می‌توان به بهره‌وری واقعی آب و پایداری منابع طبیعی دست یافت.

به گزارش ایرنا، در شرایطی که کشور با بحران آب، تغییرات اقلیمی و فشار بر منابع طبیعی روبه‌روست، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان نقشی مهم در هدایت مسیر پژوهش‌های ملی بر عهده دارد، مسیری که اکنون تمرکز آن بر دو محور بنیادین «گندم» و «تغذیه» است. آن‌گونه که مسعود ترابی تأکیدکرد، رویکرد آینده کشاورزی باید بر پایه دانش، بهره‌وری و سازگاری با ظرفیت‌های بوم‌شناختی باشد، نه بر گسترش سطح زیرکشت و برداشت بی‌رویه از منابع محدود آب و خاک.

موضوعی که وزیر جهاد کشاورزی هم مرداد ماه در سفر به اصفهان با اشاره به هم‌سویی سیاست‌های کلان کشور با اهداف پژوهشی و نقش تعیین‌کننده کشاورزان در امنیت غذایی کشور، بر لزوم حمایت از تولید داخلی، ارتقای بهره‌وری آب و تکیه بر دانش و فناوری‌های نوین تأکید کرد.

بنابراین در آستانه برنامه‌ریزی‌های پژوهشی سال آینده، جهت‌گیری‌های مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان بیش از پیش اهمیت می‌یابد؛ چراکه گندم، محصول راهبردی و استراتژیک و ستون امنیت غذایی کشور و شاخصی از استقلال اقتصادی و پایداری ملی است و تحقیقات در زمینه ارقام مقاوم به خشکی، تغذیه هوشمند، استفاده از کودهای نانو و فناوری‌های نو، آینده‌ای را نوید می‌دهد که در آن، هر قطره آب ارزشمندتر از طلا و هر خوشه گندم ثمره‌ای از دانش، تجربه و تدبیر ایرانی خواهد بود.